تعاریف بسیار متنوع و متفاوتی از هاب‌های لجستیکی در جهان ارائه شده و علاوه بر آن هر کشور عنوان خاص خود را برای انواع هاب‌های لجستیکی بکار می‌برد.
در رده اول تقسیم‌بندی، موارد از راست به چپ و به ترتیب وسعت و توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها آورده شده‌اند. به عبارتی شهر لجستیکی کامل‌ترین نوع هاب لجستیکی است. مراکز لجستیکی در سطح پایین‌تری قرار دارند. در زیرمجموعه مراکز لجستیکی، مجدداً موارد به ترتیب میزان توسعه‌یافتگی از بالا به پایین مرتب شده‌اند. درنهایت گروه سایر مربوط به زیرساخت‌هایی است که به‌طور خاص در کشور فعال هستند.
شهر لجستیکی تقریباً مفهوم جدیدی است، در عوض مراکز لجستیکی دارای ادبیات خاص خود هستند که باوجود تنوع و گوناگونی در نحوه تقسیم‌بندی و عناوین و حتی نحوه تعریف، با تکیه‌بر منابع معتبر می‌توان تقسیم‌بندی نسبتاً شفافی را از این مراکز ارائه نمود.
دهکده‌های بار، پارک‌های لجستیکی و بنادر خشک ازجمله مهم‌ترین مراکز لجستیکی در دنیا هستند. برخی دیگر از مراکز نیز وجود دارند که با وجود انجام اقدامات لجستیکی مرتبط با هر هاب اما امکان نام‌گذاری به‌عنوان هاب لجستیکی را ندارند. ازاین‌رو آن‌ها را در دسته سایر قرار می‌دهیم.
پایانه‌های صادراتی، پایانه‌های بار و پایانه‌های مرزی ازجمله مراکزی هستند که در دسته سوم از هاب های لجستیکی جای می‌گیرند.
تعاریف انواع هاب لجستیکی
· شهر لجستیکی: « یک شهر لجستیکی یک تمرکزیافتگی جغرافیایی است که با یک دروازه تجارت جهانی مرتبط بوده و شامل مجموعه‌ای از زیرساخت‌های لجستیکی است.»
· مراکز لجستیکی: « مرکز لجستیکی (Logistic Centre)» عبارت است از محلی که در آن کلیه فعالیت‌های مرتبط با حمل‌ونقل، توزیع و سایر خدمات لجستیکی کالاها در سطوح بین‌المللی یا ملی توسط چندین متصدی انجام می‌گیرد. متصدیان ممکن است خود مالک تسهیلات و تجهیزات بوده یا آن‌ها را در اجاره داشته باشند.
برای آشنایی کامل با وظایف هاب های لجستیکی، لازم است به‌خوبی با معانی و تعاریف انواع هاب های لجستیکی آشنا شوید.
جهان امروز با مسائلی چون گرم شدن زمین، انواع آلودگی‌ها، افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و… مواجه است که این مسائل به‌طور بالقوه می‌تواند منجر به انقراض نوع بشر شود؛ بنابراین حفظ محیط زیست و استراتژی‌های مربوط به آن خیلی زود در اولویت برنامه‌ها، به‌عنوان یک نوآوری مهم سازمانی قرار گرفت. سازمان ازیک‌طرف باید به سوددهی و مزیت رقابتی، از طرف دیگر به از بین بردن یا به حداقل رساندن ضایعات (انرژی، تولید گازهای گلخانه‌ای، شیمیایی/ خطرناک، مواد زائد جامد) توجه می‌کرد. اینجا بود که ایده زنجیره تامین پایدار مطرح شد و خیلی زود نظر همگان را به خود جلب کرد.
در مقایسه با مدیریت زنجیره تامین سنتی که بر عملیات مالی و اقتصادی کسب‌وکار تأکید می‌کند، مدیریت زنجیره تامین پایدار بر اساس ادغام اهداف زیست‌محیطی و اجتماعی با رویکردهای اقتصادی تعریف می‌گردد.
ضرورت پیاده سازی زنجیره تامین پایدار
بدون شک، لازم است صنایع مختلف کشورمان که به دنبال حضور در بازارهای جهانی هستند آمادگی لازم برای حضور در رقابت‌های جهانی را کسب کنند.
بنابراین ضروریست صاحبان صنایعی که منتظر فراهم شدن شرایط حضور در بازارهای جهانی هستند و همچنین دولتمردانی که شعار حمایت از تولیدات صادرات‌محور را سرلوحه کار خود دارند توجهی درخور به موضوع زنجیره‌های تأمین پایدار (که از ضروریات کنونی و آتی اقتصاد بین‌الملل شده است) داشته باشند.
امروزه شاهد آنیم که سازمان های بزرگی در دنیا همچون فروشگاه های زنجیره ای تسکو، والمارت، کارفور و... به مسائل اجتماعی و زیست محیطی در کنار مسائل اقتصادی در زنجیره تامین پایدار توجه بسیاری دارند.
ازجمله مباحثی که امروزه در حوزه لجستیک و مدیریت زنجیره تأمین صنایع مختلف مطرح می‌باشد، موضوع "لجستیک معکوس" و "مدیریت بازگشتی‌ها" می‌باشد؛ امری که به نظر می‌رسد تاکنون در صنایع مختلف کشورمان مورد توجه جدی قرار نگرفته است. در عصر تجاری کنونی که چرخه عمر محصولات هرروز کوتاه‌تر و کوتاه‌تر می‌شود، سیاست‌های برگرداندن محصول با زمان‌های پاسخگویی سریع و خدمات مشتری تعریف گشته و تأکید بیشتری بر مدیریت بازگشتی‌ها، تغییر شکل و ذخیره دوباره کالاهای تمام‌شده وجود دارد.
لجستیک معکوس (reverse logistics) را می‌توان به این صورت تعریف کرد:"هماهنگی و کنترل کامل، بارگیری و تحویل فیزیکی مواد، قطعات و محصولات، از محل مصرف به محل عملیات و بازیابی یا دفع و سپس بازگرداندن متعاقب به محل مصرف در موارد مناسب".
بررسی‌ها نشان می‌دهند که در حدود 4% هزینه‌های لجستیکی هر شرکت، مربوط به لجستیک معکوس است که البته این سهم در شرکت‌ها و صنایعی که محصولات آن‌ها دارای کیفیت پایین‌تری بوده و از تکنولوژی پیشرفته بهره‌مند نیستند خیلی بالاتر خواهد بود. به‌طورکلی، لجستیک معکوس در صنایعی که ارزش محصولات بسیار بالا است و یا درصد مرجوعی‌ها رقم قابل‌توجهی را نشان می‌دهد از اهمیت بیشتری برخوردار است.
مهم‌ترین اقدامات لجستیک معکوس
گرچه فعالیت‌های زیادی را می‌توان در قالب مدیریت بازگشتی‌ها در نظر گرفت اما برخی از اهم فعالیت‌های لجستیک معکوس که عمدتاً به‌طور اختصاصی در این حوزه مطرح است، عبارت است از:
تعمیر و تعویض،
نوسازی محصول،
ساخت مجدد،
بازیافت،
فروش مجدد،
استفاده مجدد.
به این نکته توجه داشته باشید که برخی از علائم هستند که با پدیدار شدن آن ها متوجه بروز مشکل در لجستیک معکوس خواهیم شد. از این رو لازم است در کنار آشنایی با مفاهبم لجستیک معکوس و اقدامات آن، به خوبی با مشکلات احتمالی سیستم‌های لجستیک معکوس نیز آشنایی پیدا کنیم.
بیش از سه دهه است که بحث مدیریت زنجیره تأمین مطرح شده است و براساس آمار و ارقام موجود، کشورها و سازمان‌هایی که این دانش را به کار گرفته‌اند پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه‌های مربوطه داشته و سود سرشار و صرفه‌جویی‌های کلان مالی از بابت به‌کارگیری این نگرش نصیبشان شده است. در ادامه به شرح مباحث مربوط به مدیریت زنجیره تامین خواهیم پرداخت.
تعریف زنجیره تأمین
زنجیره تأمین شامل تمام فعالیت‌هایی است که به‌منظور ارائه محصولات و یا خدمات به مشتری نهایی انجام می‌شود. بر این اساس، کلیه فعالیت‌های مربوط به جریان مواد و کالا و تبدیل آن‌ها از مرحله تهیه مواد اولیه تا تحویل کالای آماده به مصرف‌کننده نهایی و جریان‌های اطلاعاتی مربوطه، در این حوزه قرار می‌گیرد.
زنجیره تأمین موجودیتی پویا بوده که جریان‌های اطلاعات، محصولات و مالی را در درون خود دارد. واژه زنجیره تأمین بیانگر جریانی از مواد و محصولات، اطلاعات و پول می‌باشد که از مشتریان به خرده‌فروشان، سپس به توزیع‌کنندگان/عمده‌فروشان، سپس به تولیدکننده محصول نهایی و نهایتاً به تأمین‌کنندگان و برعکس جریان دارد.
اجزای زنجیره تأمین
عناصر و اجزای زنجیره تأمین عبارتند از:
تأمین‌کنندگان مواد و قطعات
سازندگان
توزیع‌کنندگان
عمده‌فروشان
خرده‌فروشان
مصرف‌کنندگان نهایی.
به این نکته توجه داشته باشید که هریک از این اجزا و عناصری که نام بردیم وظایف خاص خود را دارند.
سیستم مدیریت زنجیره تأمین
سیستم مدیریت زنجیره تأمین را می‌توان همچون چراغ راهنمایی دانست که اعضای زنجیره مانند چراغ‌های قرمز، زرد و سبز هستند. در صورتیکه بخواهیم وضعیت ترافیک را بهینه کنیم، بهینه‌سازی تنها یک چراغ (مثلاً چراغ سبز) نه‌تنها نمی‌تواند منجر به بهینه شدن ترافیک گردد بلکه ممکن است باعث سردرگمی بیشتر در وضعیت ترافیک نیز شود.
در زنجیره تأمین نیز به همین صورت، اگر تک‌تک اعضا به‌صورت مستقل به بهینه کردن وضعیت خود بپردازند، نه‌تنها ممکن است باعث بهینه شدن کل وضعیت زنجیره نشود بلکه ممکن است چالش‌های جدی نیز در کارکرد زنجیره (که خود اعضا نیز جزو زنجیره هستند و ناخودآگاه از عدم کارکرد صحیح زنجیره متضرر می‌شوند) به وجود آورد.
زنجیره تأمین و مدیریت آن اهداف و مزایایی را به دنبال دارد که برای اطلاع بیشتر از آن می‌توانید مقاله «مدیریت زنجیره تأمین چیست» را مطالعه کنید.
احتمالاً تمامی شما تابه‌حال کلمه لجستیک را بارها و بارها شنیده‌اید اما ممکن است با معانی و کاربردهای آن آشنایی کاملی نداشته باشید. در ادامه می‌خواهیم با مفاهیم لجستیک و مدیریت لجستیک بیشتر آشنا شویم.
بعد از جنگ جهانی دوم و افزایش فشار بر صنایع مختلف برای کاهش قیمت‌ها و افزایش رقابت در دنیا، صنایع تلاش کردند تا هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم تولید را کاهش بدهند تا از این طریق حیات خود را در عرصه رقابت حفظ کنند. دراین‌بین بخش عمده هزینه‌های غیرمستقیم را فعالیت‌های لجستیکی و هزینه‌های لجستیک تشکیل می‌دهد.
در دنیای امروز فعالیت‌های لجستیکی در همه حوزه‌های زندگی انسان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تأثیرمی گذارد؛ از امور فردی و روزمره گرفته تا زندگی خانوادگی و همین‌طور چرخه حیات سازمان‌ها و… همه و همه به صورتی فراگیر متأثر از موضوعات و مفاهیم لجستیکی است.
لجستیک و مدیریت لجستیک چیست؟
«Logistics» واژه‌ای انگلیسی با ریشه یونانی «Logistikos» بوده که در فارسی به آن "آماد و پشتیبانی" گفته می‌شود. آن قسمت از فرایندهای زنجیره تأمین هست که وظیفه برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل کارایی و جریان‌های مؤثر روبه‌جلو و برگشتی و نیز ذخیره‌سازی کالاها، خدمات و اطلاعات مرتبط بین مبدأ تا مقصد نهایی (مشتریان) را به‌منظور تأمین نیازمندی‌های مشتریان برعهده دارد. به‌عبارتی‌دیگر مفهوم کارآمدی که طبق آن نیازمندی‌های مشتری بایستی به مقدار مناسب، در مکان مناسب و زمان مناسب به دست مشتری رسانده شود.
علاوه بر امور طراحی و تولید، یکی از دغدغه‌های اصلی تولیدکنندگان، تأمین مواد و توزیع محصولات است که عدم توسعه و استفاده از شیوه‌های نوین لجستیکی باعث می‌شود محصولات باکیفیت موردنظر و در زمان موردنظر مشتری تولید نگردد و پس از تولید نیز با مشکلات فراوان به دست مصرف‌کنندگان برسد. بنابراین لجستیک در یک معنای مفهومی عبارت است از اطمینان از قرار گرفتن هفت مطلوب در کنار هم که این هفت مطلوب عبارتند از موجود بودن محصول مطلوب، به مقدار مطلوب، با کیفیت مطلوب، در شرایط مطلوب، در مکان مطلوب، در زمان مطلوب و با هزینه مطلوب.
لجستیک انواع مختلفی دارد و برای آشنایی کامل با آن نیاز است که به‌خوبی با هر یک از انواع لجستیک آشنا شوید.
حمل‌ونقل، انبار و مدیریت اطلاعات سه مؤلفه اصلی لجستیک را تشکیل می‌دهند. نتایج حاکی از آن است که سهم حمل‌ونقل چیزی حدود 62 درصد، سهم انبار و ذخیره‌سازی حدود 33 درصد و سهم مدیریت موجودی و اطلاعات حدود 5 درصد از متوسط هزینه‌هایی لجستیکی می‌باشد.
در مسیر شناخت لجستیک به این نکته توجه داشته باشید که عده‌ای لجستیک را هم‌ارز زنجیره تأمین می‌دانند و لازم است که به‌خوبی با تفاوت لجستیک و زنجیره تأمین آشنایی پیدا کنید.
